Chùa Xà Tón (Xvayton) ở Tri Tôn là ngôi chùa Khmer có lịch sử lâu đời và mang nét kiến trúc văn hóa đậm nét. Ngôi chùa nằm ngay trung tâm Tri Tôn có đặc trưng là một hồ nước rộng trước chùa. Nơi đây có nhiều hàng cổ thụ, cây cối lâu năm. Kiến trúc chùa Khmer luôn khiến ta ngưỡng mộ bởi nét chi tiết và sự công phu trong phối trí. Không chỉ là khám phá nét văn hóa, kiến trúc mà nơi đây còn nhiều điểm chụp ảnh lên hình hấp dẫn cho nhiều người.
Tại sao chùa có tên là Xvayton (Xà Tón)
Chùa Xà Tón là phiên âm chữ Kinh của từ Khmer là Xvayton. Xvay trong tiếng Khmer nghĩa là khỉ, Ton là đeo đuổi. Sở dĩ có tên gọi như thế là vì vùng đất này trước đây có rất nhiều khỉ sinh sống. Những con khỉ thường hay níu kéo và đeo theo những người dân sinh sống. Vì vậy người vùng đất này đã đặt tên cho chùa là Xvayton (Chùa với người Khmer là nơi linh thiêng nhất), sau này người Kinh di cư đến sinh sống đọc lại là Xà Tón.
Kiến trúc chùa Xà Tón – Xvayton Tri Tôn
Trước chùa Xà Tón có 1 hồ nước, đây là một hồ nhân tạo được nạo vét để nâng nền chánh điện lên. Hồ nước trồng hoa sen và hoa súng. Xung quanh bờ hồ còn trồng khá nhiều cây dừa. Đặc biệt gần đó có bóng cây Lâm Vồ cổ có độ tuổi hơn 100 năm. Xung quanh khuôn viên chùa trồng nhiều cây xanh cổ thụ lâu năm. Một vài cây cổ thụ có đến hơn trăm năm tuổi.
Kiến trúc chùa Xà Tón ngoài bờ hồ được xem là đặc trưng, đa phần kiến trúc chung khá giống các chùa Khmer khác: Cổng chùa, nhà Sala, Chánh điên, phòng ở của sư và khách tham quan, phòng hội nghị, nơi dành riêng cho các ngôi mộ, tháp cốt,…
Chánh điện là mái tam cấp, mái được lớp các màu đặc sắc phối lại: xanh dương, đỏ, vàng, cam. Bốn góc của mái là hình tượng rắn Naga. Mái bên dưới nhìn khá cũ kỹ bởi những vết đen vì lâu năm.
Bên trong chánh điện chùa thờ phụng Phật Thích Ca như nhiều ngôi chùa khác. Trên trần là nhiều bức vẽ khác nhau về cuộc đời đức Phật, từ khi người ra đời đến lúc người ngồi dưới gốc bồ đề niết bàn. Bên trong có 4 hàng cột làm bằng gỗ căm xe, mỗi hàng gồm 7 cột.
Xung quanh khuôn viên chùa cũng khá rộng, nếu tham quan bạn sẽ thấy khá nhiều tháp nhỏ khác nhau. Màu sắc các tháp đa phần màu vàng rực rỡ. Trên đó thường điêu khắc nhiều hình tượng thần linh quan trọng của Phật giáo Nam Tông như thần rắn naga, tiên nữ hay thần Bayon 4 mặt (Đây là vị thần Sáng Tạo của người Khmer Nam bộ),… Nhiều tượng Phật Thích Ca cũng được đặt khắp nơi trong khuôn viên chùa. Một số có hình dáng ngồi dưới gốc bồ đề, một số thì có dáng nằm hay đứng.
Bên trong nhà tư liệu còn đặc biệt lưu giữ các sinh Phật bằng lá được ghi chép lại. Đây được xem là những thư tịch cổ quý giá và được xem là bảo vật của chùa Xá Tón lưu giữ lại. Trên những tờ sách lá được ghi lại hoàn toàn bằng tiếng Khmer. Năm 2006, sách kỷ lục Việt Nam ghi nhận đây là ngôi chùa lưu giữ nhiều bộ sách lá nhất Việt Nam.
Cổng phụ Chánh điện chùa Xà Tón 
Dọc lối đi bộ là nhiều nét kiến trúc điển hình người Khmer Nam Bộ 
Cổng chùa Xà Tòn An Giang 
Khách tham quan chụp hình ở sân chùa 
Khung cảnh xanh mát ở bên bờ hồ chùa Xà Tón Kiến trúc bên ngoài nhà Sala 
Kiến trúc bên trong Chánh điện chùa Xà Tón An Giang Kiến trúc Chánh điện chùa Xà Tón 
Kiến trúc nhà ở của các sư 
Nét kiến trúc xưa bình dị của chùa 
Những hàng cây phủ bóng bên hồ nước 
Phật tử cảm ơn sư vì bữa ăn ở chùa 
Yên bình chốn chùa chiềng
Lịch sử chùa Xà Tón
Năm 1696 chùa được xây dựng lên với nhà tre vách lá đơn giản (Số liệu này chỉ được kể lại, năm hình thành ghi lại chưa rõ ràng, chỉ biết chắc chắn nó đã tồn tại hơn 200 năm).
Chùa Xà Tón là một trong những ngôi chùa Khmer có niên đại lịch sử lâu đời nhất Tri Tôn.
Năm 1896, người dân trong vùng nhận ra chùa có nền đất thấp nên hay bị ngập. Họ đã đào 1 cái hồ lớn và nâng nền ngôi chùa lên cao hơn. Nền được đắp lên cao khoảng 1,8 mét và mất 2 năm để xây dựng lại khu chánh điện với diện mạo như hiện tại
Năm 1933, chùa tu sửa cột trụ chánh điện.
Ngày 12/12/1986 chùa được công nhận là di tích kiến trúc nghệ thuật cấp quốc gia.
Những ngày lễ hội tổ chức tại chùa
Chùa Xà Tón là ngôi chùa có lịch sử lâu đời và mang ý nghĩa quan trọng trong cộng đồng người Khmer lân cận. Hàng năm, chùa trở thành nơi tụ họp và tổ chức các ngày lễ lớn của người Khmer:
– Lễ: Chol Chnam Thmay: Lễ mừng năm mới, vào các ngày 13, 14, 15 tháng 4 dương lịch.
Wikipedia.ORG
– Lễ Pisat bo chia: Lễ nhớ ơn Phật, kỷ niệm ngày Phật ra đời, vào ngày rằm tháng 4 âm lịch.
– Lễ Chôl Neasa: Lễ cấm cung, tức không cho các sư sãi ra khỏi chùa trong ba tháng, trừ trường hợp cha mẹ, thầy bệnh hoặc chính quyền cần đến, nhưng không được quá 7 ngày. Lễ bắt đầu từ ngày rằm tháng 6 âm lịch đến hết ngày rằm tháng 9 âm lịch.
– Lễ Pha Chum Bênh: tức lễ Đôn Ta (lễ ông bà, giống như lễ Thanh minh của dân tộc Kinh). Lễ kéo dài 15 ngày, từ ngày 1 đến ngày 15 tháng 10 dương lịch. Suốt những ngày này, người dân khmer mang bánh tét, hoa quả, cơm canh đến chùa cúng tế, để tỏ lòng biết ơn người quá cố và cầu an, cầu phúc cho gia đình…
Lễ Kà Thận: Lễ sắm quần áo cho sư sãi, các vật dụng cho nhà chùa hoặc cho trường học trong làng.
Đường đi đến chùa Xà Tón (Xvayton)
Chùa Xà Tón nằm ngay trung tâm huyện Tri Tôn, An Giang. Nó nằm khá gần với Tòa án nhân dân huyện Tri Tôn nhà Thiếu nhi huyện Tri Tôn. Chùa nằm trong 1 con hẻm nhỏ đi tắt giữa ĐT948 và đường Lê Thánh Tôn.
Số điện thoại: +84995599789.
Địa chỉ: Khóm 3, Tri Tôn, tỉnh An Giang.
Google Maps: https://goo.gl/maps/P7yS1cKhn1n24q3R6
Đánh giá chùa của khách tham quan
Bạn Uyên Trần Tố đánh giá 5/5: “Chùa toạ lạc tại thị trấn Tri Tôn, huyện Tri Tôn, tỉnh An Giang. Là ngôi chùa có lịch sử trên 200 năm, tiêu biểu cho nghệ thuật kiến trúc chùa tháp của người Khmer ở Nam Bộ. Đây còn là ngôi chùa còn lưu giữ bộ kinh lá Slấc-rích có giá trị đặc biệt củ người Khmer”.
Du khách check in một kiến trúc cổ xưa ở chùa Xà Tón 
Khách tham quan chụp ảnh check in bên trong chùa 
Khách tham quan check in bên trong Chánh điện
Bạn Nguyen Anh Thy đánh giá 4/5: “Chùa Khmer nằm ngay thị trấn huyện Tri Tôn trông rất đẹp với kiến trúc mái nhọn đặc trưng không thể nhầm lẫn được. Bên trong rất yên tĩnh”.
Tìm hiểu thêm về ngôi chùa khmer lâu đời nhất Cần Thơ: Chùa Pothisomron Ô Môn.
 ở Tri Tôn là ngôi chùa Khmer có lịch sử lâu đời. Hãy cùng tìm hiểu đường đi, kiến trúc, lịch sử thú vị của nó.){kind=link}